Zdobią, zachwycają, zaskakują, niekiedy skłaniają do refleksji. Murale – monumentalne malowidła ścienne – znaleźć dziś można w wielu miastach na świecie. Skąd się jednak wywodzą, gdzie należy szukać ich korzeni? Odpowiedź na to pytanie wiedzie nas od jaskiń ludzi ludzi pierwotnych przez renesansowe kościoły do XX-wiecznego Meksyku.
Mural w Phoenixville (fot. Wikimedia Commons)
Najogólniej rzecz biorąc muralem jest każde malowidło które powstaje bezpośrednio na ścianie. Przy tym założeniu historia murali sięga dziesiątek tysięcy lat i zaczyna się w prehistorycznych jaskiniach. Najstarszym takim znaleziskiem są wizerunki w Jaskini Chauveta we Francji – liczą sobie około 30 tysięcy lat! Podobne dzieła odnaleziono w Lascaux (Francja), Altamirze (Hiszpania), w budowlach zasypanych pyłem wulkanicznym Pompejów, w ruinach pałacu Knossos na Krecie oraz w egipskich piramidach.
Nosorożec z Jaskini Chauveta (fot. Wikimedia Commons)
Jak powstawały te najstarsze ścienne malowidła, prototypy dzisiejszych murali? Przy użyciu prostych farb sporządzonych z pigmentu i gliny, które nakładano przy pomocy gąbek z mchu, poprzez pryskanie z wydrążonych kości lub po prostu rękoma.
Z czasem technikę malowania na ścianach udoskonalono, zrodziły się różne metody nakładania farby. Najważniejsze dwie to technika fresco oraz fresco-secco.
Fresco to nakładanie farby na mokry tynk – w ten sposób pigment zostaje zaabsorbowany, a pod wpływem powietrza wchodzi w reakcję chemiczną i ostatecznie włącza się w strukturę ściany. Technika ta nie wymaga więc żadnych dodatkowych spoiw, wiążących barwnik ze ścianą, a wykonane nią malowidło jest bardzo trwałe i przez długie lata zachowuje intensywne barwy – przykładem mogą być XVI-wieczne freski Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej.
Fresco-secco zaś to technika starsza (stosowana już w starożytnej Grecji i Rzymie), w której farba łączyła się z podłożem dzięki czynnikowi wiążącemu. Pierwotnie rolę spoiwa pełniły wosk pszczeli i żywice, a także żółtko lub białko jajka (tempera), później – różnego rodzaju oleje i kleje.
O ile od czasów starożytnych do epoki odrodzenia i baroku malowidła ścienne miały wartość czysto artystyczną, o tyle z czasem odkryto inne możliwości, jakie stwarzały. Zaczęto je wykorzystywać w celach reklamowych (zgodnie z doniesieniami pierwsze firmy wykonujące murale reklamowe funkcjonowały w Stanach Zjednoczonych już w latach 70. XIX wieku) oraz jako sposób wyrażenia poglądów na kwestie społeczne i polityczne.
Kolebką tak pojętego współczesnego muralu jest Meksyk. To tam w latach 20. i 30. XX wieku działali legendarni twórcy malowideł ściennych na czele z Diego Riverą, który wykonał m.in. serię murali chwalących przemysł Detroit. Powstałe w latach 50. w USA malowidła krytykowały politykę Josepha McCarthy’ego, intensywnie także malowano na ścianach w okresie walk w Irlandii Północnej. Jeśli natomiast chodzi o nasze podwórko, murale były szczególnie popularne w czasach PRLu. Z jednej strony służyły one komunistycznej propagandzie i reklamowały rynkowych monopolistów (jak choćby wielkie malowidła zapraszające na zakupy do Pewexu), z drugiej – powstawały dzieła anonimowe krytykujące komunistyczny reżim (np. wizerunki ludzi unoszących ręce jak przed rozstrzelaniem, wykonane przez Włodzimierza Fruczka na warszawskiej Woli w latach 70.).
Stary mural w Łodzi reklamujący Pewex (fot. Wikimedia Commons).
Dziś już murale na stałe wkomponowały się w krajobraz miejski. Często pełniąc funkcję czysto użytkową – reklamową, niektórzy twórcy jednak dążą do przywrócenia im statusu sztuki zaangażowanej, komentującej bieżące wydarzenia lub upamiętniającej te historyczne. Przykładem takiego malowidła może być mural Silva Rerum powstały z okazji 750-lecia lokacji Krakowa, który, co ciekawe, w maju 2008 roku został ogłoszony największym muralem na świecie. Upamiętniające historię malowidła ścienne tworzą również artyści z Gdańskiej Szkoły Muralu, którzy m.in. we wrześniu bieżącego roku wykonali mural nawiązujący tematycznie do powstania Narodowych Sił Zbrojnych.
Bibliografia:
